સેલ્યુલોઝના ઘણા પ્રકારો છે, અને તેમના ઉપયોગમાં શું તફાવત છે?

સેલ્યુલોઝ એક બહુમુખી અને વિપુલ પ્રમાણમાં કુદરતી પોલિમર છે જે છોડની કોષ દિવાલોમાં જોવા મળે છે, જે માળખાકીય ટેકો અને કઠોરતા પ્રદાન કરે છે. તે β-1,4-ગ્લાયકોસિડિક બોન્ડ દ્વારા એકબીજા સાથે જોડાયેલા ગ્લુકોઝ એકમોથી બનેલું છે. જ્યારે સેલ્યુલોઝ પોતે એક સમાન પદાર્થ છે, તે જે રીતે ગોઠવાય છે અને પ્રક્રિયા કરવામાં આવે છે તે વિવિધ ગુણધર્મો અને એપ્લિકેશનો સાથે વિવિધ પ્રકારોમાં પરિણમે છે.

૧.માઈક્રોક્રિસ્ટલાઈન સેલ્યુલોઝ (MCC):

એમસીસીસેલ્યુલોઝ તંતુઓને ખનિજ એસિડ સાથે સારવાર કરીને ઉત્પન્ન થાય છે, જેના પરિણામે નાના, સ્ફટિકીય કણો બને છે.
ઉપયોગો: ગોળીઓ અને કેપ્સ્યુલ્સ જેવા ફાર્માસ્યુટિકલ ફોર્મ્યુલેશનમાં તેનો વ્યાપકપણે બલ્કિંગ એજન્ટ, બાઈન્ડર અને ડિસઈન્ટિગ્રન્ટ તરીકે ઉપયોગ થાય છે. તેની નિષ્ક્રિય પ્રકૃતિ અને ઉત્તમ સંકોચનક્ષમતાને કારણે, MCC એકસમાન દવા વિતરણ સુનિશ્ચિત કરે છે અને દવાના પ્રકાશનને સરળ બનાવે છે.

2. સેલ્યુલોઝ એસિટેટ:

સેલ્યુલોઝ એસિટેટ એસિટિક એનહાઇડ્રાઇડ અથવા એસિટિક એસિડ સાથે સેલ્યુલોઝને એસિટાઇલેટ કરીને મેળવવામાં આવે છે.
ઉપયોગો: આ પ્રકારના સેલ્યુલોઝનો ઉપયોગ સામાન્ય રીતે કાપડ અને અપહોલ્સ્ટરી સહિત કાપડ માટે રેસાના ઉત્પાદનમાં થાય છે. તેનો ઉપયોગ સિગારેટ ફિલ્ટર, ફોટોગ્રાફિક ફિલ્મ અને વિવિધ પ્રકારના પટલના ઉત્પાદનમાં પણ થાય છે કારણ કે તે અર્ધ-પારગમ્ય છે.

૩.ઇથિલસેલ્યુલોઝ:

ઇથિલસેલ્યુલોઝ સેલ્યુલોઝમાંથી ઇથિલ ક્લોરાઇડ અથવા ઇથિલિન ઓક્સાઇડ સાથે પ્રતિક્રિયા કરીને મેળવવામાં આવે છે.
ઉપયોગો: તેના ઉત્તમ ફિલ્મ-રચના ગુણધર્મો અને કાર્બનિક દ્રાવકો સામે પ્રતિકાર એથિલસેલ્યુલોઝને ફાર્માસ્યુટિકલ ગોળીઓને કોટિંગ કરવા માટે યોગ્ય બનાવે છે, જે દવાઓનું નિયંત્રિત પ્રકાશન પ્રદાન કરે છે. વધુમાં, તેનો ઉપયોગ શાહી, એડહેસિવ્સ અને વિશિષ્ટ કોટિંગ્સના ઉત્પાદનમાં થાય છે.

૪.હાઈડ્રોક્સીપ્રોપીલ મિથાઈલસેલ્યુલોઝ (HPMC):

એચપીએમસીસેલ્યુલોઝના હાઇડ્રોક્સિલ જૂથોને મિથાઈલ અને હાઇડ્રોક્સીપ્રોપીલ જૂથો સાથે બદલીને તેનું સંશ્લેષણ કરવામાં આવે છે.
ઉપયોગો: HPMC ખોરાક, સૌંદર્ય પ્રસાધનો અને ફાર્માસ્યુટિકલ્સ સહિત વિવિધ ઉદ્યોગોમાં ઘટ્ટ, સ્ટેબિલાઇઝર અને ઇમલ્સિફાયર તરીકે કામ કરે છે. તે સામાન્ય રીતે લોશન, ક્રીમ અને મલમ જેવા વ્યક્તિગત સંભાળ ઉત્પાદનોમાં તેમજ ચટણીઓ, ડ્રેસિંગ્સ અને આઈસ્ક્રીમ જેવા ખાદ્ય ઉપયોગોમાં જોવા મળે છે.

૫.સોડિયમ કાર્બોક્સિમિથાઈલ સેલ્યુલોઝ (CMC):

સેલ્યુલોઝને ક્લોરોએસેટિક એસિડ અને આલ્કલી સાથે સારવાર કરીને CMC બનાવવામાં આવે છે.
ઉપયોગો: તેની ઉચ્ચ પાણીમાં દ્રાવ્યતા અને ઘટ્ટ થવાના ગુણધર્મોને કારણે,સીએમસીખાદ્ય ઉત્પાદનો, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ અને ઔદ્યોગિક એપ્લિકેશનોમાં સ્ટેબિલાઇઝર અને સ્નિગ્ધતા સુધારક તરીકે વ્યાપકપણે ઉપયોગમાં લેવાય છે. તે સામાન્ય રીતે બેકડ સામાન, ડેરી ઉત્પાદનો, ટૂથપેસ્ટ અને ડિટર્જન્ટમાં જોવા મળે છે.

6.નાઈટ્રોસેલ્યુલોઝ:

નાઈટ્રોસેલ્યુલોઝનું ઉત્પાદન નાઈટ્રિક એસિડ અને સલ્ફ્યુરિક એસિડના મિશ્રણ સાથે સેલ્યુલોઝને નાઈટ્રેટ કરીને થાય છે.
ઉપયોગો: તેનો ઉપયોગ મુખ્યત્વે વિસ્ફોટકો, રોગાન અને સેલ્યુલોઇડ પ્લાસ્ટિકના ઉત્પાદનમાં થાય છે. નાઈટ્રોસેલ્યુલોઝ આધારિત રોગાન તેમના ઝડપી સુકાઈ જવા અને ઉચ્ચ ચળકાટ ગુણધર્મોને કારણે લાકડાના ફિનિશિંગ અને ઓટોમોટિવ કોટિંગ્સમાં લોકપ્રિય છે.

7. બેક્ટેરિયલ સેલ્યુલોઝ:

બેક્ટેરિયલ સેલ્યુલોઝનું સંશ્લેષણ ચોક્કસ પ્રકારના બેક્ટેરિયા દ્વારા આથો દ્વારા કરવામાં આવે છે.
ઉપયોગો: ઉચ્ચ શુદ્ધતા, તાણ શક્તિ અને જૈવ સુસંગતતા સહિત તેના અનન્ય ગુણધર્મો, બેક્ટેરિયલ સેલ્યુલોઝને ઘા ડ્રેસિંગ, ટીશ્યુ એન્જિનિયરિંગ સ્કેફોલ્ડ્સ અને દવા વિતરણ પ્રણાલી જેવા બાયોમેડિકલ એપ્લિકેશનોમાં મૂલ્યવાન બનાવે છે.

સેલ્યુલોઝના વિવિધ પ્રકારો ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, કાપડ, ખોરાક, સૌંદર્ય પ્રસાધનો અને ઉત્પાદન સહિત વિવિધ ઉદ્યોગોમાં વિશાળ શ્રેણીના ઉપયોગો પ્રદાન કરે છે. દરેક પ્રકારમાં અનન્ય ગુણધર્મો છે જે તેને ચોક્કસ ઉપયોગો માટે યોગ્ય બનાવે છે, જેમાં ફાર્માસ્યુટિકલ ગોળીઓમાં માળખાકીય સહાય પૂરી પાડવાથી લઈને ખાદ્ય ઉત્પાદનોની રચના વધારવા અથવા બાયોટેકનોલોજીમાં ટકાઉ વિકલ્પ તરીકે સેવા આપવાનો સમાવેશ થાય છે. આ તફાવતોને સમજવાથી વિવિધ એપ્લિકેશનોમાં ચોક્કસ કામગીરી જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરવા માટે સેલ્યુલોઝ પ્રકારોની પસંદગીને સક્ષમ બનાવે છે.